Bir kedi ya da köpek, aynada kendisini gördüğünde nasıl bir tepki vermektedir? Büyük olasılıkla ya gördükleri şeyi görmezden gelmişlerdir ya da oynayacak veya kavga edecek başka bir kedi ya da köpek olduğunu düşünüp gerilmişlerdir. Peki, hayvanlar kendilerini aynanın karşısında tanıyabilirler mi?
Bundan 45 yıl önce, Amerikalı psikolog Gordon Gallup Jr. bu sorunun cevabını bulmak için şempanzeler üzerinde birtakım araştırmalar yaptı. 1970 yılında Science dergisinde yayımlanan çalışmalarında Gallup, şempanzelerin aynanın karşısında kendilerini tanıyıp tanımayacağını tespit etmek için bir dizi deney yaptı. Gallup, 4 şempanzeyi 10 gün boyunca günde 8 saat olmak üzere ayna karşısında oldukları ayrı ayrı kafeslere yerleştirdi.
Şempanzelerin ilk verdikleri tepkiler, normal hayatlarında başka bir şempanzeyi gördüklerindeki tepkilere çok benziyordu. Fakat, birkaç gün sonra şempanzelerin davranışları değişti. Gallup’un tespitlerine göre; şempanzeler aynaları ağızlarının içini görmek, aynanın karşısında değişik surat hareketleri yapmak, genital bölgeleri incelemek, ve gözlerinin yanlarındaki çapakları temizlemek için kullandılar.
Diğer bir deyişle, şempanzeler kendi yansımalarını tanımayı öğrenmişlerdi. İleriki testlerde, uyutulan hayvanların kaşlarının birinin üstüne ve kulaklarının ucu kırmızı boya ile işaretlendi. Gallup’un da tespit ettiği gibi kendi yüzünü tanıyan bireyin işaretli suratını aynada görünce vereceği tepki tahmin edilebilir: ‘’Eğer aynada suratımda işaret olduğunu görürsem, o işarete elimle dokunup incelemeye çalışırım’’
Hayvanları işaretlemekte kullanılan kırmızı boyalar kokusuzdu ve deriden de hissedilmiyordu. Ayrıca bundan emin olmak için araştırmacılar bu boyaları kendi üzerlerinde de denediler ve 24 saat boyunca herhangi bir şekilde koku ve derilerinde herhangi bir iz bırakmadığından emin oldular. Tekrar ayna karşısına geçirilen ve yüzleri işaretli olan şempanzeler, tam olarak da Gallup’un tahmin ettiği gibi davrandılar. Yüzlerindeki işaretleri incelemeye başladılar ve inceleme yöntemi olarakta parmaklarını kullanarak koyulan işaretlerin silinip silinmediğini kontrol ettiler.
Bu ayna testi yapıldığı dönemden bugüne, insan olmayan hayvanların davranışlarının çalışmalarında, özelliklede karşılaştırmalı psikolojide çok önemli bir yere sahip oldu. Araştırmacılar, geniş bir şekilde hayvanların aynaya verdikleri tepkileri test ettiler. Fakat, hayvanların yalnızca bir kısmı vücutlarındaki renkli işaretlere tepki vermişlerdi.
İşaret testinde tepki veren hayvanların arasında; cüce şempanzeler, şempanzeler ve orangutanlarla beraber saksağanlar, Asya filleri, şişe burunlu yunuslar ve hatta katil balinalar bile var. Araştırmacılar ayrıca sonuçları gorillerinki ile de birleştirdiler. Fakat, iş kedilere ve köpeklere geldiği zaman, ayna karşısında kendilerini tanıma yetileri inanılmaz derecede yetersizdi.
Bütün araştırmacılar, hayvanların ayna karşısında gördükleri işaretli yüzlerine tepki vermelerinin kendilerini tanıyıp tanımadıklarının bir göstergesi olduğu konusunda ise hemfikir değiller. Ama, bu test hayvanların kendilerini tanıyıp tanımadıkları üzerine bir fikir sahibi olmamızı sağladığını da kabul etmememiz mümkün değil. Ve, bu test, kendi soyu ile karmaşık sosyal etkileşim halinde bulunmanın belirli türlere özgü olduğunu da bize gösteriyor. Biz insanlar da kesinlikle ve kesinlikle bu kategoriye dahiliz.
